Beleidsanalyse circulaire maatregelen hernieuwbare energietechnologie

Nederland heeft de ambitie om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Dit vraagt om een sterke toename van energieopwekking uit hernieuwbare bronnen en energietechnologieën, zoals windturbines, zonnepanelen en batterijen. Nederland is op dit moment echter afhankelijk van andere landen voor duurzame energieopwekking: dit vraagt om een internationaal gerichte aanpak.

Achtergrond

De energie technologieën en -producten die nodig zijn om te verduurzamen worden vaak gemaakt van kritieke grondstoffen (metalen) en andere technische componenten. Voor de productie en levering is Nederland sterk afhankelijk van landen binnen Europa (Frankrijk, Duitsland, Italië), maar in toenemende mate ook van landen buiten Europa, zoals China. Zo heeft China bijvoorbeeld bijna een monopolie op de productie en verwerking van metalen en bijbehorende materialen.

In de afgelopen jaren is ook duidelijk geworden dat mondiale crises en geopolitieke spanningen de leveringszekerheid van de benodigde producten negatief kan beïnvloeden. Denk hierbij aan de coronacrisis en de oorlogen in Oekraïne en Gaza. Tevens botst de toenemende vraag naar primaire grondstoffen met de Nederlandse ambitie om in 2050 een volledig circulaire economie te realiseren en het gebruik van primaire abiotische grondstoffen (mineralen, metalen en fossiele grondstoffen) in 2030 te halveren.

Het Planbureau van de Leefomgeving (PBL) heeft Ecorys daarom gevraagd om een beleidsanalyse uit te voeren naar potentiële maatregelen om de circulaire transitie van hernieuwbare energietechnologieën te versnellen. Ons onderzoek had als doel om inzichtelijk te maken wat 1) de belangrijkste knelpunten zijn die de transitie naar circulariteit voor de drie producten (windturbines, zonnepanelen en batterijen) belemmeren en 2) welke beleidsopties deze belemmeringen kunnen tegengaan. Tot slot hebben wij het onderzoek aangevuld met een ketenanalyse om de importafhankelijkheid van deze productgroep te bepalen.

Belangrijkste bevindingen

Uit ons onderzoek blijkt dat de transitie naar een circulaire economie voor hernieuwbare energietechnologieën (windturbines, zonnepanelen en batterijen) niet snel genoeg gaat. Dit komt met name doordat producenten van deze energietechnologieën zich vooral focussen op energie-efficiëntie in plaats van levensduurverlenging en materiaalefficiëntie.. Dit resulteert bijvoorbeeld in grotere windturbines en vroegtijdige vervanging van zonnepanelen zonder aandacht voor circulair ontwerp, reparatie of recycling.

We herkennen de volgende knelpunten:

1. Ontwerp en levensduur: Circulair ontwerp wordt onvoldoende gestimuleerd, en producten hebben vaak een kortere economische dan technische levensduur, mede door vergunningen en subsidievoorwaarden. Dit remt de inzet op verlenging van de levensduur en hergebruik.
2. Recyclingcapaciteit: Er is een capaciteitstekort aan hoogwaardige verwerking voor kritieke grondstoffen. Dit komt door het ontwerp van producten (bijvoorbeeld verlijming) en de beperkte herbruikbaarheid van afgedankte materialen, waardoor verwerking economisch niet rendabel is.
3. Internationale afhankelijkheid: De EU en Nederland zijn sterk afhankelijk van geïmporteerde grondstoffen en eindproducten, vooral van buiten Europa. De ketens zijn niet transparant, wat reparatie, hergebruik en recycling bemoeilijkt.

Aanbevelingen

• Beleidsaanpassingen: Stimuleer circulaire oplossingen door subsidies en vergunningen af te stemmen op langere technische levensduur, circulaire criteria (zoals repareerbaarheid) en innovatieve recyclingmethoden.
• Recyclingcapaciteit ontwikkelen: Investeer in hoogwaardige verwerking voor batterijen, zonnepanelen en windturbines, met een focus op kritieke grondstoffen. Creëer een lange-termijnvisie en ga in gesprek met de recyclingsector.
• EU-samenwerking: Pleit voor strengere regelgeving op EU-niveau die circulaire producten verplicht stelt en stimuleer duurzame productie en recycling binnen Europa.
• Doelgerichte strategieën: Ontwikkel per productgroep (windturbines, zonnepanelen, batterijen) een transitiepad en sluit aan op bestaande nationale en Europese beleidsdoelen. Zorg voor synergie tussen de energietransitie en circulariteitsdoelen.
  

Het is van belang om een langetermijnperspectief te bieden aan marktpartijen, zodat zij kunnen investeren in circulaire innovaties. Met een combinatie van stimulerende, normerende en beprijzende maatregelen kan de circulaire transitie worden versneld.

Het volledige rapport is hier te lezen.