Gezondheidsbelastingen vanuit Europees perspectief

Steeds meer bewijsmateriaal koppelt de consumptie van vet-, suiker- of zoutrijk voedsel (HFSS) aan obesitas en niet-overdraagbare ziekten (NCD's) zoals hart- en vaatziekten, diabetes en kanker. Aangezien meer dan 100 miljoen Europeanen getroffen zijn, hebben veel lidstaten belastingen ingevoerd of hervormd om de consumptie van deze producten te verminderen. Samen met WIFO en de Erasmus Universiteit Rotterdam onderzocht Ecorys de effecten van bestaande HFSS-belastingen en de mogelijkheden voor een geharmoniseerde EU-belasting op HFSS-voedsel en suikerhoudende dranken (SSB's).

Achtergrond

De belangstelling voor het belasten van producten met een hoog vet-, zout- en suikergehalte (HFSS) groeit in de hele EU. Twaalf lidstaten en Catalonië (Spanje) hebben al een vorm van HFSS-belasting ingevoerd. Verschillende andere lidstaten overwegen momenteel soortgelijke maatregelen. Aangezien HFSS-belasting nog relatief nieuw is en veel lidstaten nog bezig zijn met de ontwikkeling van hun belastingkaders, wil de Europese Commissie (DG TAXUD) deze ontwikkeling ondersteunen door een solide basis te leggen.

Ecorys ondersteunde DG TAXUD bij hun inspanningen door een onderzoek naar dit onderwerp uit te voeren. Het doel van ons onderzoek was om de eerste gesprekken met EU-lidstaten te ondersteunen over het bevorderen van de belastingheffing op HFSS in het algemeen, en met name op suikerhoudende dranken (SSB), binnen een potentieel Europees kader.

Onze studie volgde een drievoudige aanpak. Ten eerste onderzochten we de effecten van bestaande HFSS-belastingen in EU-lidstaten tussen 2009 en 2021. Ten tweede onderzochten we de potentie en haalbaarheid van een geharmoniseerd EU-belastingkader voor HFSS-producten. Ten derde en tot slot beoordeelden we of een EU-minimumniveau van harmonisatie voor een gerichte SSB-belasting waarde zou toevoegen.

In tegenstelling tot diverse eerdere studies op Europees niveau, was dit onderzoek gebaseerd op kwantitatieve analyses en simulaties. Het was exploratief van aard en combineerde verschillende methodologische benaderingen. De studie omvatte diepgaande casestudies uit België, Denemarken, Frankrijk en Polen.

Belangrijkste bevindingen

Ervaringen van lidstaten tonen aan dat HFSS-belastingen kunnen worden beschouwd als een potentieel effectief beleidsinstrument voor lidstaten die gezondheidsdoelstellingen willen nastreven. Om echter echt effectief te zijn, moeten de volgende belangrijke ontwerpkenmerken in acht worden genomen:

• HFSS-belastingen moeten worden ingevoerd centraal overheidsniveau.
• BELASTINGTARIEVEN mogen niet op een heel laag niveau liggen, omdat de resulterende verandering in consumentengedrag en de daarmee gepaard gaande gezondheidsvoordelen te klein kunnen zijn om te kunnen worden vastgesteld.
• HFSS-belastingen zouden moeten zijn voedings- en niet-productgebaseerd.
• Na de aankondiging van de invoering of wijziging van een HFSS-belasting, zouden bedrijven een overgangsperiode om te reageren door de productformulering aan te passen voordat de belasting daadwerkelijk wordt ingevoerd.
• Belastingschema's moeten zijn gelaagd of progressief volgens de beoogde voedingswaarde, met een drempel waaronder producten belastingvrij zijn.
• HFSS-belastingen moeten worden ingevoerd in de vorm van specifieke accijnzen (geen ad valorem belastingen).
• HFSS-belastingen zouden moeten focus op SSB's Ten eerste omdat ze gemakkelijker uit te voeren zijn dan andere HFSS-belastingen en minder gevoelig zijn voor definitieproblemen en mogelijke juridische uitdagingen.
• De reikwijdte van de SSB-belastingen zou moeten liggen op dranken met gratis en toegevoegde suikerterwijl het belastingtarief bepaald zou moeten worden op basis van de hoeveelheid totale suiker.
• Uitzonderingen voor kleine zelfstandige producenten tot een bepaalde drempelwaarde moet worden overwogen, omdat de nalevingskosten en de belastingdruk voor de kleinste producenten waarschijnlijk onevenredig hoog zullen zijn.
• HFSS-belastingregelingen moeten gezamenlijk worden ontwikkeld door belasting- en gezondheidsministeries en gecommuniceerd worden als een gezondheidsinstrument en dienen op bewijsmateriaal gebaseerd te zijn en regelmatig geëvalueerd te worden ten opzichte van meetbare (tussenliggende) doelen.
• HFSS-belastingen zouden moeten zijn onderdeel van een breder scala aan maatregelen Hieronder vallen onder meer inspanningen om de marketing, reclame en promotie van dergelijke producten te beperken en het bewustzijn van de consument te vergroten door middel van voedseletikettering en -educatie.
• Accijnzen op HFSS-producten moeten prioriteit krijgen over initiatieven met betrekking tot het verlagen van de BTW op gezonde voedingsproducten.

Bovendien toont dit onderzoek aan dat een betere afstemming van nationale belastingstelsels door middel van coördinatie of een minimumniveau van harmonisatie verschillende voordelen oplevert, zoals het verminderen of voorkomen van marktfragmentatie en het creëren van een gelijk speelveld.

Onze conclusies dragen bij aan de groeiende kennis over de implementatie en harmonisatie van HFSS-belastingen in de lidstaten van de EU en bieden specifiek belangrijke ontwerpkenmerken waarmee DG TAXUD dergelijke belastingen effectief kan implementeren.

Voor meer informatie, lees het volledige rapport hierDe bijlage vindt u hier.