Het gebruik van een belasting op gewasbeschermingsmiddelen in de transitie naar veerkrachtige teeltsystemen in Nederland

Effectieve beheersing van ziekten, plagen en onkruiden is belangrijk voor een rendabele en hoogwaardige land- en tuinbouw. De maatschappelijke en politieke zorgen over de belasting van mens, dier en milieu door het gebruik van bepaalde typen gewasbeschermingsmiddelen nemen echter toe. Nederland staat dus voor de opgave om haar land- en tuinbouw zo in te richten dat niet alleen de plant, maar ook de omgeving gezond blijft. Het duurder maken van gewasbescherming met een heffing kan hierbij helpen.  

In 2021 deed Ecorys in opdracht van Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) onderzoek naar hoe economische prikkels kunnen bijdragen aan de bevordering van de transitie naar weerbare teeltsystemen met een minimale milieulast. Naar aanleiding van dit onderzoek heeft het ministerie gevraagd een vervolgonderzoek te doen dat zicht richt op het instrument heffing. Ecorys onderzocht verschillende buitenlandse heffingen om te onderzoeken of en op welke manier heffingen in Nederland een transitie naar weerbare teeltsystemen met een minimale milieulast kunnen bevorderen.

Belangrijkste bevindingen

Op basis van de buitenlandse heffingen die zijn onderzocht, blijkt er een aantal elementen die het verschil tussen de heffingen bepaalt: de hoogte van de heffing, het aangrijpingspunt (risicoprofiel versus volume) en de manier van terugsluis. Variatie in deze elementen maakt de heffing minder dan wel meer effectief.

De volgende conclusies kunnen worden getrokken over het prikkelen van gedragsverandering bij telers en producenten van reguliere gewasbeschermingsmiddelen via een heffing:

• - Hogere kosten door een heffing kunnen een teler prikkelen om voor een alternatief middel te kiezen. De andere optie voor de teler is doorgaan met het gebruik van hetzelfde gewasbeschermingsmiddel als voorheen.
• Verhoogde kosten via een heffing kunnen een teler stimuleren een middel met een lager risicoprofiel in te zetten. Mogelijk is dit middel bij lagere doses minder effectief, waardoor er meer schade aan het gewas kan ontstaan en/of de frequentie van gebruik gaat omhoog.
• Een heffing kan een teler prikkelen het gebruik van gewasbescherming te reduceren en een andere vorm van bedrijfsvoering toe te passen, door over te gaan op andere gewassen of een combinatie van gewassen die weerbaarder zijn

Verhoogde kosten via een heffing kunnen producenten van gewasbeschermingsmiddelen prikkelen om producten met een hoger risicoprofiel te vervangen door middelen met een lager risicoprofiel en in te zetten op de ontwikkeling van alternatieven.

Ecorys heeft op basis van het onderzoek een aantal aanbevelingen geformuleerd over de inzet van heffingen in Nederland:

• Heffingen moeten als onderdeel van een complementair beleidspakket geïntroduceerd worden, omdat een heffing vooral goed werkt als er ruimte is om andere keuzes te maken
• Een onderdeel van het succesvol kunnen inzetten van een heffing is de mate waarin de consument en de keten bereid zijn de heffing te betalen. Er is dus aanpalend beleid nodig om de consument een ‘eerlijke prijs’ te laten betalen.
• Er moet gestreefd worden naar harmonisatie van een heffing op Europees niveau. Dit creëert een gelijker speelveld.
• Het uitvoeren van vervolgonderzoek is belangrijk om de generaliseerbaarheid van de bevindingen te verbeteren en het onderwerp in een bredere, actuele context te plaatsen. Aanbevolen wordt om bijvoorbeeld de beschikbaarheid van alternatieven en de impact van een heffing op verschillende teelten nader te onderzoeken
• Bij het invoeren van een heffing moet rekening gehouden worden met de uitvoerbaarheid, handhaafbaarheid en juridische inpasbaarheid

Het volledige onderzoek is te vinden op de website van de overheid.