Evaluatie van de pilot aanpak criminele uitbuiting jongeren in Rotterdam

In 2021 heeft het Centrum Kinderhandel en Mensenhandel (CKM) onderzoek gedaan naar de aard en omvang van criminele uitbuiting in de gemeente Rotterdam. Hieruit bleek dat bijna de helft (47%) van ruim 500 ondervraagde professionals vermoedelijk in aanraking is geweest met slachtoffer(s) waren van criminele uitbuiting. Het gaat dan onder andere om personen die gedwongen worden (of werden) tot witwassen, drugscriminaliteit en ronselen voor prostitutie. Ecorys onderzocht de effectiviteit van een initiatief die deze uitbuiting tegengaat.

Achtergrond

Naar aanleiding van de bevindingen uit het CKM-rapport en in lijn met het Rotterdamse coalitieakkoord en het Rotterdamse veiligheidsprogramma Veilig@Rotterdam, ontwikkelt de gemeente Rotterdam daarom een gerichte aanpak van criminele uitbuiting.

In januari 2023 is de pilot ‘Aanpak criminele uitbuiting’ van start gegaan in de Rotterdamse wijken Delfshaven en Lombardijen. Deze pilot is gericht op signaalherkenning door professionals en op het vergroten van de meldingsbereidheid van zowel jongeren als professionals. Hiernaast richt de pilot zich ook op verbeterde afstemming tussen betrokken partijen rond de aanpak van criminele uitbuiting van jongeren. Denk hierbij aan partijen als Stedelijk Team Jongerenwerk, ESSM van Stichting Humanitas en de politie. De pilot bestaat uit vier onderdelen: een trainingsprogramma signaalherkenning voor professionals, een online en gebiedsgerichte communicatiecampagne, het Zorgtafel-overleg en werkafspraken.

In opdracht van de gemeente Rotterdam onderzocht Ecorys de effectiviteit van deze pilot en is specifiek onderzocht waarom vermoedens van criminele uitbuiting zich niet of amper vertalen naar concrete meldingen. Deze inzichten biedt de gemeente handvatten voor de doorontwikkeling van de pilot in de toekomst.

Belangrijkste bevindingen

We kunnen concluderen dat de pilot Aanpak criminele uitbuiting in de wijken Delfshaven en Lombardijen als positief wordt ervaren. Het is belangrijk dat op een gerichte en integrale manier aandacht wordt besteed aan criminele uitbuiting bij jongeren. De verschillende pilotonderdelen hangen logisch met elkaar samen en we zien geen grote praktische knelpunten geïdentificeerd. Zowel de training als de campagne sluiten aan bij de noodzaak om bewustwording te creëren onder jongeren, om signaalherkenning in de praktijk te verbeteren en om handelingsperspectieven voor professionals te verduidelijken.

Echter zijn tussen juli en november 2023 nauwelijks meldingen binnengekomen, terwijl de vermoedens van criminele uitbuiting blijven bestaan. Dit onderzoek constateert een verschil tussen het aantal vermoedens en het aantal meldingen en identificeert verschillende redenen waarom vermoedens zich slechts beperkt vertalen naar meldingen:

Er kunnen barrières voor jongeren zijn om zelf om hulp te vragen, een melding te doen en/of mee te werken aan een melding. Jongeren identificeren zich bijvoorbeeld vaak niet als slachtoffer vanwege bijvoorbeeld angst voor represailles of wantrouwen in het systeem.
Het herkennen en melden van signalen blijkt soms lastig te zijn voor professionals. Zij zijn soms onzeker over hun vermoedens en kampen met een hoge werkdruk, waardoor het maken van een melding niet altijd de prioriteit heeft.
De professionals ervaren hun handelingsperspectieven soms als beperkt. Een melding doen kan hun vertrouwensband met de jongere schaden en soms is melden ook niet de juiste oplossing voor de jongere.

Bovenstaande resultaten zijn bekend en herkenbaar voor de gesproken betrokkenen, waarbij zij benadrukken dat de aanpak van criminele uitbuiting tijd nodig heeft. Het kost tijd om jongeren en professionals ervan bewust te maken wat criminele uitbuiting inhoudt, hoe het kan worden herkend en wat eraan kan worden gedaan.

Op basis van ons onderzoek doen wij een aantal aanbevelingen om de pilot te verbeteren, voor zowel de gemeente als andere betrokken partijen.

Aanbevelingen voor de gemeente

Bovenal kan worden geadviseerd om de pilot aanpak criminele uitbuiting in de wijken Delfshaven en Lombardijen voort te zetten en uit te breiden naar andere wijken in Rotterdam. Het is een belangrijke stap in de aanpak van criminele uitbuiting. Met de volgende specifieke aanbevelingen kunnen de geïdentificeerde barrières voor melden ten dele worden aangepakt.

Gezien de positieve evaluatie van de training en de positieve bijdrage die dit pilotonderdeel heeft geleverd, luidt de eerste aanbeveling om vervolg te geven aan het trainen van professionals.
Bestaande adviespunten kunnen beter worden benut om tegemoet te komen aan de behoefte van professionals om te sparren met anderen over hun vermoedens, signalen en twijfels.
Het voortzetten van voorlichting door jongerenwerkers op scholen (als onderdeel van een communicatiecampagne) is nodig om het bewustzijn en de kennis onder jongeren te vergroten.
Naast het trainen van professionals en het voorlichten van jongeren is het belangrijk om positieve ervaringen en verhalen te delen van mensen die een melding van criminele uitbuiting hebben gedaan.

Aanbevelingen voor andere partijen

Op basis van ons onderzoek doen we de volgende aanbevelingen voor de andere betrokken partijen:

Voor organisaties die als meldpunt gelden voor professionals (o.a. ESSM,
Coördinatiecentrum tegen mensenhandel, de politie en Veilig Thuis) is het belangrijk om aan het vertrouwen bij de professional te (blijven) werken.
Partijen waarbij professionals terecht kunnen met meldingen, casussen en twijfels kunnen werken aan een betere bekendheid onder professionals.
Voor de partijen die een rol spelen in de aanpak van criminele uitbuiting (o.a. de AVIM), kan het nuttig zijn om uitbuiting vanuit de dader te benaderen. Een dadergerichte aanpak kan helpen om daders van criminele uitbuiting in kaart te brengen en, als ‘bijvangst’, ook zicht te krijgen op slachtoffers.
Aandacht voor, en investeringen in het bieden van bescherming is van belang om de uitdagingen rondom het bieden van voldoende veiligheidsmaatregelen aan melders te adresseren.